Balık Geçitleri ve Bafa Gölünde Yılan Balığı Göçünü Sağlama Projesi  

  Seyit Aksu İnş Müh. DSİ önceki İşletme ve Bakım Dairesi Bşk. Yrd. Herhangi bir akarsu üzerine inşa edilecek hidrolik yapılarda balık geçidi ihtiyacının olup olmadığını belirlerken su ekosistemi bir bütün olarak değerlendirilmeli, kaynaktan denize kadar olan akarsu yatağı göçmen balık yaşam alanları bakımından incelenmeli ve gerekli olan yerlere balık geçidi düşünülmelidir. Aksi takdirde, balık geçidi yapısı işlevsiz kalacağından, ciddi ekonomik kayba neden olacaktır.Bu nedenle Türkiye'de de Balık geçitleri konusunda çalışmalar başlatılmıştır. 2014 yılındaki  bir  Proje ile akarsularımızda yaşayan alabalık, yılan balığı ve mersin balığı gibi önemli balık türlerine ilişkin örnek balık geçidi projeleri oluşturulma kararı verilmiştir. Türk-Alman Ortak Çevre Yürütme Kurulu’nca benimsenen projeler kapsamında Genel Müdürlüğümüz ile Alman KfW Bankası arasında imzalanan işbirliği protokolü çerçevesinde "Balık Göçleri ve HES 'ler Konusunda Alman - Türk Teknik Bilgi Değişimi Projesi” uygulamaya konulmuştur. Bu proje ile akarsularımızda yaşayan alabalık, yılan balığı ve mersin balığı gibi önemli balık türlerine ilişkin örnek balık geçidi projeleri oluşturulacak. Proje kapsamında yapılacak olan balık geçidi projelerine ışık tutması hedeflen çalışmada komisyon üyelerinin balık geçitleri konusunda eğitilmesi amaçlanmıştı. Bu kapsamdaki etüt çalışması ve 3. Çalıştay Alman uzmanların ve balık geçitleri komisyonu üyelerinin katılımıyla DSİ 21. Bölge Müdürlüğü Aydın’da gerçekleştirilip, Bafa Regülatörünün yılan balığı göçüne uygun hale getirilmesi hususundaki çalışmalar yapılmıştı. Söz konusu çalışmalara; DSİ Genel Müdürlüğü Balık Geçitleri Komisyonundan Proje Koordinatörü Seyit Aksu (Başkan Yrd.), Mehmet Ali Kökpınar (Şube Müd.), Yusuf Arıkan Zayif (Şube Md.), Kadir Üstündağ (Biyolog), Zerrin Gürkök (İnşaat Müh.), Hüseyin Poyraz (İnşaat Müh.), Süleyman Kızılaslan (İnşaat Müh.) Alman Ekibi (Fichtner Water -Transportation GmbH Şirketi) Dr. Stephan Heımerl (Hidroloji Bölüm Başkanı Fichtner Şirketi) Ulric Dumond (Hydrolic Müh. Fichtner Water -Transportation GmbH Şirketi) Ece Akarca ( Çevre Müh. Mütercim Fichtner Şirketi Türkiye Ofisi) ve Bölge Müdürlüğü personeli katılmıştı. Balık Geçitleri Türkiye’de 382 tür tatlı su balığı bulunmaktadır ve bu türlerin yaklaşık 1/3’ü endemiktir. Bu türler içinde 5 cm uzunluğunda ergin endemik türler de vardır. Bu endemik türlerin klasik havuzlu geçitlerden yukarı yönde göçü mümkün olmamaktadır. Dolayısıyla, klasik balık geçitlerinde ekolojik ve biyolojik çeşitlilik açısından önemli olan bu tür lokal balık türler için mevcut balık geçitlerinde yapısal düzenleme yapılması gerekmektedir. HES projelerinde fonksiyonel olmayan balık geçitlerinin rehabilitasyon çalışmalarına başlanılmalıdır. Topoğrafyanın uygun olduğu projelerde öncelikle doğal tipte balık geçitleri tercih edilmelidir. Her yıl balık geçitlerinin diğer ünitelerle birlikte bakım ve onarımları yapılmalıdır. Depolama ve çevirme yapılarında (regülatör) Su Ürünleri Kanunu hükümleri çerçevesinde yapısal ve işlevsel balık geçiş yapılarının tesis edilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda, Türkiye’deki nehir tipi hidroelektrik santrallerde balık geçidi yapılarının işlevsel olarak çalıştığını belirlemeye yönelik balık izleme çalışmalarının yapılması gerekmektedir. Balık geçidi içine yerleştirilecek olan tuzakla (trap) balık geçidinin hangi türde ve boyda balıkların geçtiği basit ve maliyet açısından uygun bir yöntemle belirlenip raporlanabilir. Bu konuyla ilgili olarak, “Ceyhan Nehri’ndeki Balık Popülasyonlarında Göçlerin, Habitat Tercihlerinin ve Balık Geçitlerinin Etkinliklerinin Belirlenmesi” başlıklı TÜBİTAK 1001 projesi kapsamında Çataloluk HES’de bu balık izleme yöntemi uygulanmış ve faydalı sonuçlar elde edilmiştir. Balık geçidi girişindeki su seviyesi hidroelektrik santralin işletme ve hidrolojik koşullara bağlı olarak sürekli olarak yıl boyunca değişmektedir. Yıl içinde rezervuardaki su seviyesi balık geçidi giriş kotundan aşağısında olmakta ve dolayısıyla balık geçidine su verilememektedir. Bu durum Türkiye’de inşa edilmiş olan balık geçitlerinde önemli bir teknik problemdir. Balık geçidi girişine ultrasonik seviye ölçüm sensörü yerleştirilerek balık geçidi girişindeki su seviyesi online olarak sürekli olarak izlenebilir. Mevcut balık geçidi projelerinde izleme, bakım ve onarım faaliyetlerinin yürütülebilmesi için balık geçidi yapısına korkuluk gibi önlemler düşünülmemiş olup, gerekli güvenlik önlemleri, uygun uyarı ve ikaz levhaları ile kaçak balık avcılığını engelleyecek tedbirler alınmalıdır. Ar-Ge çalışması kapsamında Üniversiteler ve Su Ürünleri Enstitüleri ile koordineli olarak DSİ’de bir çalışma grubunun oluşturulması, havza bazında balık geçitlerinin planlanması, bu konuda bilgi ve tecrübesi oldukça iyi olan ülkeler ile ikili işbirliği sağlanarak, seminer, kurs vb. eğitimler alınması önerilmektedir. Balık geçitlerinin sosyal faydalar sağlayacağı da göz ardı edilmemelidir. Balık geçidinin bulunduğu su kaynağında yaşayan balıklara ve diğer canlılara ilişkin bilgilerin (temel özellikleri, resim) olduğu levha tesisin bulunduğu alanda halka açılabilir. Hem balıkların kullanabileceği hem de balık göçü olmadığı zamanlarda kano sporlarının yapılabileceği tipte (balık rampası) balık geçidi yapılabilir.