Anadolu'nun Ortasındaki 3000 yıllık Baraj ve Sulama Sistemi
Alaca Höyük, Orta Anadolu’nun en eski antik kentlerinden birisi olup Hitit Devletinin Başkenti, Hattuşa’ya 28 km mesafededir. Literatürlerde Alaca Höyük’te , M.Ö. 6. Bin yılından bu yana iskân edilen bir yerleşim yeri olduğu belirtilmektedir.
Alaca Höyük, Hitit Çivi yazılı belgelerinde suyu bol bir şehir olarak belirtilmiştir. Ören yerinde 3250 yıllık çeşitli temiz ve atık su kanallarını görmek mümkündür. Özellikle ana atık su kanalının boyutları günümüze göre de çok görkemlidir. Bu, Hititlerin suya ne kadar önem verdiklerinin ve ne kadar bol su kullandıklarının bir başka göstergesidir. Alaca Höyük, Anadolu’da kurulan ilk devletin en önemli kentlerinden birisidir. Orta Anadolu’da bulunan bu antik yerleşim, 19 YY ‘dan bu yana gezginlerin uğrak yeri olmuştur. Anadolu topraklarının ilk devletinin sakinleri Hititler, Anadolu coğrafyasında baraj olmadan yaşanılamayacağını anlayan ve bu topraklarda ilk barajları kuranlardır.
Alaca Höyük havadan fotoğrafı
Alaca Höyük Yeni dönem kazılarındaki çalışmalar.
Hititler Döneminde de sulamanın belirli bir sistem içerisinde gerçekleşmiş olması gerekmektedir. Şüphesiz ki bu konuda bir Hitit su idaresinden bahsedilebilir. Çünkü su sisteminin düzenli bir şekilde işleyebilmesi için belli kurallara ihtiyaç duyulması kaçınılmazdır. Suya ihtıyaç duyulan bölgelere ideal şekilde su temin edebilmek için baraj ve göletlerden düzenli bir şekilde su alımı yapılmış olmalıydı. (İnal 2009)
Anadolu’nun tabii şartlarında düzenli bir su idari sistemi olmaksızın sulama yapılması bugün dahi mümkün değildir. Bentlerle gönderilen biriktirilmiş suyun iletimi; dolaylı da olsa devlet tarafından istenen vergilerin; tarım üretiminin desteklemesinde ya da bunun gerekli ölçüde sağlanıp gerçekleştirilmesine yapılan bir katkıdır. Hititler su idaresi konusundan, çivi yazılı belgelerinde çok az bahsetmişlerdir. Ancak, kanunlar ya da memur genelgeleri bazı ipuçları vermektedir. Bu belgelere göre göletlerin pisliklerden korunması, su kanallarının yılda en az bir kez temizlenmesi gerekmekteydi. Bu tesislerin zarara sokulması durumunda, örneğin; eğer bir kişi bir meyve bahçesinin sulama sistemini bozarsa ya da bir boru çalarsa ceza verilmekteydi. Bu da işleyen bir su sisteminin Hitit Devleti için ne derece önem taşıdığını göstermektedir.
Bunların en güzel kanıtlarından birisi de Hititlerin yaptığı barajlardır. (Bu su tesisleri, insan gücüyle yapıldıklarından, günümüz gölet ölçülerindedir). Özellikle yazılı vesikalarda kral IV. Tuthalia Döneminde, kuraklıktan söz edilir ve bu dönemde adı geçen kralın barajlar yaptırdığı bilinmektedir. (İnal 2009)
Büyük felaketlere sebep olan kuraklık konusu, çivi yazılı tabletlerde çok sayıda vurgulanmıştır. Ayrıca, aşırı yağışların ya da nehirlerin yatağını değiştirmesi sonucunda gerçekleşen sel baskınlarına Hititlerin de maruz kaldığı, yazılı belgelerden bilinmektedir. Bu nedenle sulama gereksinimi yanında, barajların yapılmasının bir nedeni de nehirlerin su baskınını kontrol altına alma olmuştur. (İnal 2009)
Alaca Höyük Hitit Barajı genel görünüşü (İnal 2009)
Yaşadıkları bölge ve iklim şartlarında suyun önemini kavrayan Hititler bu sebeple su toplamaya yönelik barajlar, kutsal havuzlar yapmışlardır. Hititler aynı zamanda, yaptıkları su tesislerinde, suyun bereketini, arınmayı ve kendi inanç sistemlerini, doğal ya da yapay su kaynaklarında adak ve kurbanlarıyla gerçekleştirmişlerdir.
Alaca Höyük Hitit Baraj gövdesinin genel görünüşü (İnal 2009)
1935 yılından bu yana varlığı bilinen Gölpınar Hitit barajının taş dolgu settinin yüzeyden yüksekliği yaklaşık 2 m. ‘dir. Bendin taşları yumruk büyüklüğündedir. Alt kısımdaki taşlar daha büyüktür ve killi toprakla takviye edilmiştir. Bu bir ölçüde geçirgenliği de önlemiştir. Taşların arasında harç yoktur. Taşlar, kille desteklenerek birbirine bağlanmıştır.Taş settin doğu batı yönünde genişliği 15 m’dir. (İnal 2009)
Barajın gövde kısmının derinliği orta da 2.5 m’dir. Dikdörtgen şekline yakın su havzasının boyutlarında yaklaşık 100 x 110 m ‘dir. Bu haliyle Alaca Höyük Hitit Barajı, 25.000 metreküp su tutabilmekte ve yaz kış debisi hiç eksilmeden savakdan suyu Alaca Höyüklülere sulama amaçlı göndermektedir. Biz bu barajı arkeolojik metotlarla açtıktan ve suyunu düzenli bir şekilde akışını sağladıktan sonra, barajın çevresindeki tarla sahipleri, sulu tarıma başlamışlardır. Hititler Döneminde barajın su tutma kapasitesinin çok daha fazla olduğu, taş dolgu seddinin yüksekliğinden anlaşılmaktadır.
Bugün, Alaca Höyük çiftçileri, Hitit Barajının sularıyla tarlalarını sulamaktadır. Ayrıca, günümüzde Alaca Höyük’ te, DSİ V. Bölge tarafından yapılan küçük barajın (Gölet) suyu, yaz aylarında kurumaktadır. Yazın Hitit barajının suyu, Alaca Höyük çiftçileri tarafından sulu tarımda kullanırken bu su, kış aylarında boşa akmaktadır. Kışın boşa akan bu Hitit suyunun, DSİ V. Bölge Müdürlüğüne ait kuruyan Alaca Höyük göletine aktarılma projesi planlanmaktadır. Böylece; 3250 yıllık bir Anadolu barajının suyu, günümüz göletini dolduracaktır. Bu da, su kullanımı açısından dünyadaki bir başka ilki oluşturacaktır. (İnal 2009)
HİTİT BARAJI’NIN KARAKTERİSTİKLERİ :
Baraj Yağış Alanı : 0,092 km
2 (92 000 m
2)
Baraj yıllık ort. akım (Kaynak ) : 0,015 m
3/s ( 15 l/s)
Yıllık ort. Toplam Yağış : 388,40 mm
Baraj Gövde Yüksekliği : 2,5 m
Rezervuar Hacmi : 27 500 m
3
Rezevuar Alanı : 11 000 m
2
Sulama Alanı : 100 da (10 ha) Kış sularının DSİ Alaca Höyük Göletine 1000 da (100 ha) depolanması durumunda Sulama Alanı
Dinlendirme Havuzu (Gövde ortası) : 130 m x 8 m
Baraj Dolu savağı :Gövdenin iki yanında savak vardır. Günümüzde biri mevcut diğeri tahrip olmuştur.
Alaca Höyük antik kenti (İnal 2009)
Kaynak: İnal,İ. (Ed), 2009 “M.Ö 1250’den Günümüze Hitit Barajı” Broşürü.5. Dünya Su Forumu. DSİ V.Bölge Müdürlüğü.2009 Ankara
Yorumlarınızı Bizimle Paylaşın
Sadece üyelerimiz yorum yapabilir, hemen ücretsiz üye olmak için Tıklayın