Hazar’ın statüsü gelecek zirveye kaldı
29 Eylül 2014, 17:21
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Hazar Denizi’ne komşu ülkeler zirvesinde yaptığı açıklamada, statü sorununun çözülmesi ile ilgili anlaşmanın Kazakistan’da yapılacak gelecek zirvede imzalanabileceğini söyledi.
Rusya’nın Astrahan kentinde dördüncüsü yapılan zirveye Rusya Devlet Başkanı Putin’in yanı sıra, Hazar’a komşu ülkeler Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, Kazakistan Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev ve Türkmenistan Devlet Başkanı Gurbanguli Berdimuhammedov katıldı.
Hazar ülkelerinin ilk kez temel konularda anlaşma sağladığını ifade eden Putin, “Biz ilk kez Hazar bölgesi ile ilgili siyasi bir deklarasyon konusunda anlaştık. Anlaşma tüm bölge ülkelerinin uzun vadeli çıkarına. Kabul edilebilir bir anlaşma için tarafların hazır olduklarını ifade etmelerinden memnunuz.” dedi.
Tüm sorunların tamamı ile çözüldüğünü söyleyemeyeceğini vurgulayan Putin, “Ancak sorunlu konuların sayısı önemli ölçüde azaldı. Uzmanlar kalan konularla ilgili çalışmalarını yoğunlaştırdı. Biz 18 yıldır devam sorunu çözecek konvansiyonun yakın gelecekte imzalanabileceğine inanıyoruz.” şeklinde konuştu. Rus lidere göre, Hazar ülkeleri su yüzeyi, su altı ve avlanmak için alanların oluşturulmasında anlaştı.
Enerji ve hidrokarbon ürünler konusunda beş ülkenin daha sıkı işbirliği içinde olması gerektiğini savunan Putin, “Hazar ülkeleri petrol ve doğalgaz çıkarımı konusunda liderler. Dünya hidrokarbon piyasalarında işbirliğimizi geliştirebiliriz. Burada fiyat politikaları ve enerji güvenliği konuları dahil.” önerisinde bulundu.
Trans-Hazar boru hattında sorun var
Zirvede bir konuşma yapan Türkmenistan Cumhurbaşkanı Gurbanguli Berdimuhammedov, Hazar Denizi’nin tabanından boru hattı döşemenin o ülkenin egemenlik hakkı olduğunu savundu. Rusya ise bölgede inşa edilecek boru hatları ile ilgili tüm ülkelerin onayının alınması gerektiğini savunuyor.
Henüz karara bağlanmayan konuda dikkatli konuşmak istediğini, ancak kendilerinin azami derecede çevre şartlarına dikkat göstererek denizin altından doğalgaz boru hattı döşeme hakları olduğunu söyledi. Hazar’ın kısa zamanda dünyanın en büyük petrol ve doğalgaz çıkarım ve ulaşım merkezlerinden birine dönüşeceğini belirten Berdimuhammedov, konu ile ilgili objektif olunmasını istedi.
Türkmenistan ve Azerbaycan, Türkmen doğalgazını Rusya’ya by-pass ederek Avrupa’ya ulaştırmak için Trans-Hazar boru hattını inşa etmeye çalışıyor.
Hazar’da üçüncü ülke askeri varlığı olmayacak
Rusya Devlet Başkanı Putin, Hazar ülkelerinin mevcut uygulamayı değiştirmeyi düşünmediklerini, sınırdaş ülkelerin dışında askeri gücün bölgede bulunmasına karşı olduklarını söyledi. Putin bölgenin sorunlarının sadece beş ülkenin egemen hakları çerçevesinde alacakları kararla çözülebileceğini vurguladı.
Hazar’a komşu Rusya, Kazakistan, Azerbaycan, Türkmenistan ve İran’ın imzaladığı ortak deklarasyona göre, üçüncü ülkelerin askeri varlıkları bölgede kabul edilmeyecek. Bölgedeki askeri hareketlilik de kabul edilebilir seviyenin üzerinde olmayacak. Tüm ülkeler birbirlerinin egemenlik hakları, toprak bütünlüğü ve bağımsızlığına zarar verecek herhangi bir girişimde bulunmayacak.
İki ayrı ekonomik alan müzakere ediliyor
Hazar’ın göl ya da deniz olacağı, dibinde ve yüzeyinde sınırların belirlenmesi, petrol ve doğalgaz yataklarının paylaşımı ile deniz dibinden döşenecek boru hatları ile ilgili belirsizlikler bulunuyor. Rusya deniz yüzeyi açısından her ülkenin 25 mil ekonomik alanının bulunması gerektiğini ve ortada kalan alanın da beş ülke tarafından ortak kullanılmasını öneriyor. Liderler 25 milin avlanma alanı olarak kabul edilmesi, ekonomik bölgenin ise 15 mile çekilmesini müzakere ediyor.
Hazar’da daha az kıyısı bulunan İran’a göre deniz dibi ve yüzeyi beş eşit parçaya bölünmeli. Kepez doğalgaz yataklarının işletimi konusunda Türkmenistan ve İran sorun yaşanıyor.
5 ULUSAL BÖLGE TARTIŞMASI
Zirvede, Hazar Denizi’nin statüsü konusunda Rusya, her ülkenin 25 mil karasuyu bulunması gerektiğini, ortadaki alanın da beş ülke tarafından ortak kullanılmasını öneriyor. Moskova, gemilerinin serbest dolaşımının kısıtlanacağı ve İran’la deniz komşusu olma özelliğini kaybedeceği için Hazar’ın beş ulusal bölgeye bölünmesine karşı çıkıyor. İran, hem daha fazla deniz arazisi elde etmek hem de yeni doğalgaz yataklarına sahip olmak için Hazar’ın dibinin ve yüzeyinin beş eşit bölüme ayrılmasını istiyor. Sovyetler dönemindeki sınırından daha fazla alan isteyen İran, olası sınır bölgesinde bulunan ve henüz işletilmeyen Alev doğalgaz yatağı konusunda da Azerbaycan’la anlaşmazlık yaşıyor. Hazar’da bir diğer anlaşmazlık da Kepez (Serdar) doğalgaz yatağı ekseninde Azerbaycan ve Türkmenistan arasında yaşanıyor. Hazar’ın ulusal bölgelere bölünmesini savunan fakat gerek duyulduğunda da ortak yönetime sıcak bakan Türkmenistan şu an kullanılmayan Kepez yatağında hak iddia ediyor.
HAZAR’DAKİ PETROL VE DOĞALGAZ
Daha önce sadece Sovyetler Birliği (SSCB) ve İran arasında bölünen Hazar denizi, birliğin dağılmasıyla yeniden bölüşüm müzakereleri başladı. Hazar’daki ekolojik durumun, deniz bitki ve hayvanlarının korunması, kullanılması ve olağanüstü hallerde işbirliği yapılması yönünde belli mutabakat sağlanmış olsa da dibinde ve yüzeyinde sınırların belirlenmesi, petrol ve doğalgaz yataklarının kime ait olacağı, deniz dibinden boru hatlarının döşenmesi gibi konuların belirsizliği giderilemedi. Hazar’a kıyısı olan ülkelerden Rusya, Azerbaycan ve Kazakistan’ın, deniz dibinin bölünmesi yönünde anlaşması bulunuyor. Bu konuda İran ve Türkmenistan ile mutabakat sağlanmazken, Moskova yönetimi deniz yüzeyinin ulusal bölgelere bölünmesini savunuyor.
HAZAR DENİZİ ZİRVESİ
Hazar’ın hukuki statüsünün belirlenmesi konusunda ilk zirve, Türkmenistan’ın inisiyatifle Aşkabat’ta yapılmıştı. 2002 yılında yapılan zirveden sonra Hazar’ın hukuki statüsü ile ilgili görüşmeler günümüze kadar devam etmişti. Hazar’a kıyısı olan ülkelerin liderleri Aşkabat’tan sonra sırasıyla 2007 yılında İran’ın başkenti Tahran’da ve 2010 yılında Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de bir araya gelmişti.
Kaynaklar: Faruk Akkan, Moskova, Cihan HABERRUS
Yorumlarınızı Bizimle Paylaşın
Sadece üyelerimiz yorum yapabilir, hemen ücretsiz üye olmak için Tıklayın