Ulusal Su Verimliliği Seferberliği’nin Yol Haritası Nasıl Olmalı ?

19.01.2023
Yazar:Dursun Yıldız
(0) Yorum
495

Dursun Yıldız

Hidropolitik Akademi Direktörü

Hazırlıkları yürütülen Ulusal Su Verimliliği Seferberliği ülkemizin su kaynaklarının tüm kullanım alanlarında en verimli bir şekilde kullanılmasına ve mevcut tüketim alışkanlıklarının olumlu yönde değişimine çok önemli katkılarda bulunacaktır. Bu kapsamda yapılacak olan çalışmaların düşünsel ve kurumsal kapasite oluşturma gibi iki temel eksende yürütülmesinde fayda vardır. Düşünsel kapasite geliştirme çalışmalarının öncelikle bir “su kültürü” oluşturmak ve bunu suyun verimli kullanılması ve korunması bilincine dönüştürmek üzere kurgulanması ile uzun vadeli ve daha etkili sonuçlar alınabilecektir.

1.SU KÜLTÜRÜ

Su kullanımında davranış değişikliğinin sağlanması sosyo-ekonomik ve kültürel pek çok faktörle ilişkilidir. Su verimliliği konusundaki toplumsal bilinçlendirme ve seferberlik çalışması bir su kültürü yaratma anlayışının başlangıç adımı olarak ele alınır ve genişletilirse uzun dönemde çok daha etkili olacaktır.

“Su Kültürü”, suyun verimli kullanılması, korunması ile birlikte suyun hidrolojik çevrim bozulmadan bize ulaştırılabilmesi gibi ekolojik dengenin korunmasına yönelik diğer bazı unsurları da kapsayacak bir temel kültürel altyapı olacaktır.

Bu nedenle ulusal su verimliliği seferberliğinin paydaşları arasında bir su kültürü yaratılmasına katkıda bulunacak kurum ve kuruluşların da yer almasının uygun olacağı düşünülmektedir.

2.SU VERİMLİLİĞİNİN TEMEL UNSURLARI

Türkiye’nin Ulusal Su Planında suyun havza ölçeğinde bütünleşik bir anlayışla yönetileceği karara bağlanmıştır. Bu kapsamda suyun verimli yönetimi ve kullanımı konusunda bundan sonra oluşturulacak her türlü idari,teknik,sosyal,ekolojik planların ve politikaların Nehir Havzası ölçeği dikkate alınarak oluşturulması gerekmektedir.

Su verimliliği, suyun YÖNETİMİNDE VE KULLANIMINDA verimlilik olarak iki ana bölümde ele alınabilir. Aslında suyun yönetiminde uygulanacak olan talebi kısıtlayıcı politikalar, suyun kullanımındaki alışkanlıkları etkilemekte hatta yönlendirmektedir. Ancak su gibi tüm canlılar için yaşamsal öneme sahip bir doğal kaynağın, normal kullanımında kısıtlamaya gidilmeden ,su kullanımında verimlilik bilinci oluşturularak yönetilmesi gerekir. Diğer taraftan talebin kısıtlanmasına yönelik politikalar, suyun verimli kullanılmasını değil daha az ve tasarruflu kullanılmasına yönelik sonuçlar yaratır. Bu nedenle suyun verimli kullanımı bilinci sadece teknik-yönetsel bir konu olmaktan çıkar aynı zamanda sosyo-kültürel bir boyut kazanır.

2.1. Su Verimliliği Oluşturmak için Temel Adımlar

SU YÖNETİMİ AÇISINDAN esas olarak su kaynaklarını planlayan,geliştiren,su hizmetlerini yöneten ,denetleyen kurum ve kuruluşlarla, su kullanıcı örgütleri ve tüketici dernekleri gibi son kullanıcı örgütlerinin NEHİR HAVZASI ÖLÇEĞİNDE GELİŞTİRİLMİŞ KURUMSAL KAPASİTESİNE, bu kurumlar arasındaki koordinasyon ve uyuma ihtiyaç duyar
SU KULLANIMI AÇISINDAN da suyu kullanacak olan KİŞİ’lerde , KURUM VE KURULUŞLARda suyun verimli kullanımı kültürünün oluşturulmasına ve bu uygulamaların teşviki ile denetimine ihtiyaç duyar.

Bu nedenle su verimliliği konusunda yapılacak olan çalışmaların aşağıda verilen iki ana eksen üzerinde yürütülmesi uygun olacaktır.

1.Toplumsal Düşünsel Kapasite Oluşturma ( Su Kullanımı)

2.Kurumsal Kapasite Oluşturma (Su Yönetimi )

Bu kapasitelerin oluşturulabilmesi için aşağıda sıralanan hususlara yönelik çalışmalara ve bazı kurum ve kuruluşların yeniden yapılanmasına ihtiyaç bulunmaktadır.

Hedefleri net olarak belirlenmiş bir ulusal su verimliliği stratejisi
Eylem Planı
Bu stratejiyi içme kullanma,tarımsal sulama ve sanayi suyu kullanımı alanlarında yerelde uygulamaya geçirecek ve denetleyecek kamu kurumsal altyapısının “Su Yasası Taslağı “da dikkate alınarak yasal ve kurumsal olarak oluşturulması
Bu kurumsal altyapıda teknolojik dönüşüm ve insan kaynakları konusunda bilgi,bilinç ve su yönetimi kültürü ile kurumsal kimlik oluşturma sürecinde yön gösterecek idari mekanizmalar ve finansman modellerinin tespiti.

2.2. Yeniden Yapılandırılacak Mevcut Kurum ve Kuruluşlar

DSİ Genel Müdürlüğü, DSİ Bölge Müdürlükleri
Büyükşehir Su ve Kanalizasyon İdareleri
İl özel idareleri
İlbank
Tarım Reformu Genel Müdürlüğü
Sulama Birlikleri
Sulama Kooperatifleri

3.SU VERİMLİLİĞİ KONUSUNDA MEVCUT ÇALIŞMALAR

3 Pilot Havzada (Akarçay, Batı Akdeniz, Yeşilırmak) Nehir Havza Yönetim Planları Kapsamında Ekonomik Analiz ve Su Verimliliği Çalışmaları İçin Teknik Yardım Projesi kapsamında yürütülen su verimliliği bileşeni altında içme-kullanma suyu kullanımları, tarımsal sulama ve endüstriyel su kullanımları için verimliliği iyileştirici çalışmalar gerçekleştirilmiştir.

Ayrıca halen Su Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından su verimliliği konusunda “Değişen İklime Uyum Çerçevesinde Su Verimliliği Strateji Belgesi ve Eylem Planı (2023 – 2033)” hazırlıkları sürdürülmektedir.

Sözkonusu 3 Pilot Havzadaki Su Verimliliği Eylem Planları incelendiğinde aşağıdaki sonuçlara ulaşılmaktadır;

İçme ve Kullanma Suyu Sektöründe

Su verimliliği eylem planına ait tedbirleri uygulayacak kurum Belediyeler ‘in SUKİ leri “su yönetimi kurumu” olarak belirtilmiştir. Ancak tedbirlerin izlenmesinde çok başlılık ortaya çıkmıştır.
Su verimliliği eylem planına ait tedbirlerin uygulanmasından büyükşehir belediyeleri, su ve kanalizasyon idareleri ve belediyeler sorumlu iken tedbirlerin izlenmesine ilişkin sorumluluk, Tarım ve Orman Bakanlığına aittir.

Sanayi Sektöründe

Uygun tedbirlerin uygulanması halinde sanayi sektörlerindeki su kullanımlarını azaltmaya yönelik önemli bir potansiyel olduğu görülmüş ancak bu tedbirlerin hangi kurum tarafından yönlendirilip izleneceği ve denetleneceğinden söz edilmemiştir.

Tarım Sektöründe

Su verimliliği eylem planına ait tedbirlere ilişkin yatırım, sulama alanlarının işletmecileri tarafından yapılmaktadır; tedbirlerin kontrolünden sorumlu olan kurumlar ise, DSİ bölge müdürlükleri, büyükşehir olmayan illerde il özel idareleri ve diğer durumlarda büyükşehir belediyeleridir.

Yukarıda sözü edilen üç sektörde de verimliliğin sağlanmasının önündeki en büyük engellerin ;

Su Yönetiminde çok başlılık,
Yetki ve sorumluluk karmaşası,
Kurumsal kapasite eksikliği olduğu görülmektedir.

4.SONUÇ ve DEĞERLENDİRME

Bugüne kadar yayınlanan Ulusal Su Planı (2019-2023), Ulusal Havza Yönetim Stratejisi (2014-2023), 1. Su Şurasının 11 Çalışma Grubunun Çalışma Belgeleri , 11. Kalkınma Planı (2019-2023) Su Kaynakları Yönetimi ve Güvenliği Özel İhtisas Komisyonu Raporu , 2021-Küresel İklim Değişikliğinin Etkilerinin En Aza İndirilmesi, Kuraklıkla Mücadele ve Su Kaynaklarının Verimli Kullanılması İçin Alınması Gereken Tedbirlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu Raporu 2022. gibi birçok raporda yer alan çeşitli sektörlerdeki suyun verimli kullanımına ilişkin darboğazlar incelendiğinde;

Yetki Karmaşası, Kurumlar arası koordinasyonun ve iş birliğinin yetersiz olması,
Kurumsal yapı eksikliği (Toprak-Su Genel Müdürlüğü - Tarımsal Su Kullanıcıları Merkez Birliği vb.)
Kurumsal ve teknik kapasitenin yetersiz olması,(SUKİ)
Bazı yasal düzenlemelerdeki eksiklikler gibi temel hususlar ortaya çıkmaktadır.

Bu durumda su kullanım verimliliğini doğrudan etkileyen ana unsurlar, YASAL EKSİKLİKLER VE KURUMSAL ALTYAPI VE KAPASİTE EKSİKLİKLERİ olarak ele alınabilir Bunlar su verimliliği sağlama konusunda karşılaşılacak olan temel yapısal sorunlar ve eksiklikler olarak ortaya çıkmaktadır.

Yukarıda verilenlerin dışındaki diğer eksikliklerin büyük bölümü uygulanacak model, ,strateji ve uygulama yöntemleri konularındaki eksiklikleridir. Bu eksiklikler ve kurumlararası koordinasyon , kurumsal altyapı ve yasal düzenlemeler sonrasında belirlenecek modeller ve stratejiler doğrultusunda yapılacak olan çalışmalarla tamamlanabilecek hususlardır. Bu nedenle öncelikle yasal ve kurumsal eksikliklerin tamamlanması üzerine oluşturulacak bir yol haritası verimliliğe ulaşma açısından daha uygun olacaktır.

Sonuç Olarak ;

Su verimliliği, birbirleriyle ilişki içerinde olan VERİMLİ SU YÖNETİMİ ALTYAPISI ve SUYUN VERİMLİ KULLANILMASI KÜLTÜRÜNÜN oluşturulması ile sağlanabilir.

Bu nedenle su verimliliği konusunda yapılacak olan çalışmaların, aşağıda verilen iki ana eksen üzerinde birbirini tamamlayacak çalışmalar şeklinde ve eşzamanlı olarak yürütülmesi uygun olacaktır.

1.Toplumsal Düşünsel Kapasite Oluşturma ( Su Kullanımı)

2.Kurumsal Kapasite Oluşturma (Su Yönetimi )

Su Politikaları Derneği olarak üzerinde uzun dönemdir üzerinde çalışmalar yaptığımız Sürdürülebilir Su Yönetimi konusunda su verimliliğinin sağlanmasının çok büyük bir öneme sahip olduğunu düşünüyoruz. Bu kapsamda öncelikli olarak yapılması gereken çalışmaların;

YASAL EKSİKLİKLERİN TAMAMLANMASI
HAVZA ÖLÇEĞİNDE YENİ ETKİN, GÜÇLÜ KURUMSAL YAPILARIN OLUŞTURULMASI
MEVCUT KURUMSAL YAPILARIN İDARİ VE TEKNİK KAPASİTELERİNİN ARTTIRILMASI
SU KULLANIMI VE SU YÖNETİMİ KONUSUNDA RADİKAL BİR DÜŞÜNCE DEĞİŞİKLİĞİ YARATILMASI İÇİN “TOPLUMSAL SU KÜLTÜRÜ” Programının uygulanması şeklinde ele alınarak bu ana başlıklar altında hedef, strateji ve eylemlerin tespit edilmesi uygun olacaktır.

Su verimliliği seferberliği konusunda öncelikle YASAL DÜZENLEME ve KURUMSAL KAPASİTE YARATMA VE GELİŞTİRME ile ilgili adımların atılması gereklidir. Çünkü ulusal ölçekte belirlenen politika, strateji ve eylem planlarının yerelde(havza ölçeğinde)ki uygulama süreçlerine nasıl aktarılacağı ve merkez yerel eşgüdümünün hangi fiziki,idari,finansal ve katılımcı mekanizmalarla etkin bir şekilde sağlanabileceği henüz netleşmiş değildir.

Ulusal su verimliliği seferberliğinden istenilen sonuçların elde edilebilmesi, yasal düzenlemeler ,kurumsal yapılanmalar ve bunların yereldeki etkin uygulamalarının yanısıra bunlarla eşzamanlı olarak yürütülecek su kültürü yaratma çalışmalarına doğrudan bağlıdır.Bu nedenle bu alanlarda birbirini tamamlayan adımların atılması gereklidir.

Makalenin PDF formatı için lütfen tıklayınız

/uploads/editor/images/Ulusal%20Su%20Verimlili%C4%9Fi%20Seferberli%C4%9Finin%20Yol%20Haritas%C4%B1%20Nas%C4%B1l%20Olmal%C4%B1%20-Su%20Politikalar%C4%B1%20Derne%C4%9Fi%20-Hidropolitik%20Akademi%20.pdf