Baraj Göllerinin Ölü Hacmi -Ölü Barajlar

• 18.07.2021
• Yazar:admin
• (0) Yorum
• 1363

09 Nisan 2019 

Ölü hacmin büyüklüğü, plan ve projeyi yapanların ömürlerinin sonuna kadar taşıyacakları bir utanç sebebidir. Bir barajın faydalı olabilmesi için ölü hacmin çok küçük olması, faydalı hacmin ise iş görmesi, her yıl dolup boşalması gerekir

NACİ ÖZEN / İNŞAAT MÜHENDİSİ

Ülkemizde ihtiyacın on misli aktif baraj hacmi yapıldığını bunun büyük bir mühendislik sefaleti olduğunu, önceki yazıda ele almıştık. Bu yazıda konu edeceğimiz aktif hacim, başka bir sefalettir. 
Barajı 'su oteli' olarak düşünürsek otelin yatak odalarına ayrılan hacmi aktif hacim, bu otelin mutfağı, çamaşırhanesi, resepsiyonu ve hizmet erbabına ayrılan hacimleri ölü hacime benzetebiliriz. 
Bir baraja bakan, gördüğünü tümüyle kullanılabilir su olarak görür. Öyle değildir. Bir bölümü aktif, kullanılabilir; bir kısmı ise kullanılamaz. 
Barajlar, aktif hacimleri için yapılırlar. Aktif hacim üsttedir; görülen suyun aktif mi, ölü mü olduğunu anlamak için o baraj hakkında bilgi sahibi olmak gerekir. Ölü hacim alttadır; görülmez; bilinir. Barajların ölü hacmi ne kadar küçük olursa o proje o kadar başarılıdır deriz. Biz mühendisler şu hususu aklımızdan çıkarmamaya çalışırız: Projelendirdiğimiz barajın aktif hacmi, toplam hacmin yüzde 80'ninden az olursa o barajın ekonomik olma ihtimali büyük ölçüde ortadan kalkar. Bu oranın altındaki aktif hacimli barajlar soruşturma konusu yapılabilir, yapılmalıdır.   

FAYDALI AKTİF HACİM 
Baraj gölünden güvenle su aldığımız seviyenin üstünde kalan göl hacmine 'faydalı hacim' deriz. Bu seviye, su alma ağzının çapına ve alınacak suyun en çok hızına bağlı olarak belirlenir. Santrala su gönderen ağızların üstünde belli bir yükseklikte su örtüsü istenir. Bu örtünün üstünden geçen hat, faydalı hacmi ölü hacimden ayırır. Kullanılan su hacmi burasıdır. 
Barajların değeri, 'faydalı hacim'de beklettikleri su ile yaratılan değerle ölçülür.  Barajların toplam hacmini söyleyerek barajın değerli olduğunu göstermeye çalışmak, bir mühendisin büyük ayıbıdır. Bunu yapan mühendis ya aymazdır veya öyle konuşmakla görevlendirilmiştir. Ölü hacimle övünen mühendis, halkı kandırmaktan başka bir şey yapmamış olur.
Ölü hacim, adı üstünde, ölüdür. Bu hacmin suyla dolu olması görüntüyü değiştirmekten başka bir şeye yaramaz. Su yerine büyük bölümünün taşla, zeminle dolu olmasının hiçbir mahsuru yoktur. Maliyeti hızla artıran, faydasız, barajın ekonomikliğini düşüren hacimdir.
Ölü hacmin büyüklüğü, plan veya projeyi yapanların ömürlerinin sonuna kadar taşıyacakları bir utanç sebebidir. Bir barajın faydalı olabilmesi için ölü hacmin çok küçük ve faydalı hacmin ise iş görmesi, her yıl dolup boşalması gerekir. Ölü hacim, barajın faydasını yok etmek için büyütülmüşse o baraj ölüdür. Ve it, öldürene taşıtılır.

BEL BÜKEN HACİMLER 
Ülkemizin belini büken söz konusu ölü hacimlerdir. Barajların ölü hacimleri büyütülerek ülkeye ekonomik ihanet işlenmektedir. Mühendislere, akarsu yönetiminde barajın, akla en son getirilebilecek çözüm olarak öğretilmesi, bu sebepledir. Milletin gözünden kolayca saklanabilir; bu sebeple kasıtlı kötülüğün en pratik yöntemi, ölü hacmi büyütmektir. Baraj ve önündeki su kullanma tesislerinin kapasitelerini ve akarsuyun oradaki hidrografisini bilmeyen bu hacmin gereksiz şekilde büyütüldüğünü anlayamaz. Soruşturma yapılmasının sebebi bu olasılıktır; sakıncadır.
Ölü hacmi büyüterek barajı büyük gösterenler, ahmak kandıran sefillerdir. Gövdesi büyük ve gösterişli boynuzları olan buna karşılık güreşmeyen ve koşulmayan boğayı besleyene, köylerimizde ahmak derler. Ölü hacmi büyük, dev baraj projelendirenlerin ahlaki açıdan soruşturulması gerekir.

Ölü hacim büyüdükçe çevre felaketi büyür; insan yerleşimleri daha çok yok edilir. Yerlerinden sökülen insan sayısı hızla artar. Ölü hacim büyüdükçe en değerli tarım alanları yok edilir. Coğrafyada yaptığı yırtık, geniş ve uzun yani daha etkili olur. Ölü hacmin yarattığı zarar geometrik olarak artar. 
Ölü hacmi, faydalı hacmin altında saklayıp büyütenler, meslek yeminini terk eden utanmazlardır. Ölü hacmi büyütmek, ülkeye karşı melanet işlemek için yapılır. Kötü amaç olmadan ölü hacim artırılmaz. Ülkemizdeki bazı barajların ölü hacim oranlarını öğrenelim ve ülkemize yapılanlar hakkında kararımızı yenileyelim. 
Burada aktif hacmi, toplam hacmin yüzde 80'inden daha az olanları konu edeceğim. Her adın önünde iki rakam olacak. Birincisi aktif hacmi, ikincisi toplam hacmi gösterecek. Rakamlar milyon metreküp (= hektometreküp) olarak alınmıştır. Parantezin dışındaki 1'den küçük rakam 0,80 den ne kadar büyük ise o proje o kadar başarılı sayılır.         
Karkamış: (63/94=) 0.68, Birecik: (583/637=) 0.92 (demek ki oluyormuş- ama bu hacim kullanılamıyor), Atatürk: (11170/48 822 =) 0.23 (herkese övülerek satılan bu barajın durumu utanç vericidir) Karakaya: (6403/10403=) 0.62, Keban: (13655/29475=) 0.46. 
Yukarıda verdiğimiz barajların aktif hacimleri asla kullanılamıyor.        

Çoruh üzerindekilerden: 
Laleli: (850/969=) 0.88 (kullanılamıyor), İspir: (306/367=) 0.83, Güllübağ: (11/20=) 0.55, Çamlıkaya: (324/456=) 0.71, Arkun: (351/453=) 0.77 (kullanılamıyor); Yusufeli: 1080/2130=0.51 (kullanılamıyor); Artvin: (40/167=) 0.24 (kullanılamıyor); Deriner: (963/1969=) 0.49 (kullanılamıyor), Borçka: (151/419=) 0.36 (kullanılamıyor) Muratlı: (20/75=) 0.27 (etkisi olmayan bir hacim.)
Değerli okur, Birecik, Laleli, İspir gibi barajlarda oranın yüzde 80'nin üstünde olmasından umutlanmayınız; o hacimler kullanılamıyor; planlama sefaleti vardır. Ilısu Barajının durumunu siz tahmin ediniz... Tam bir sefaletle karşılaşacaksınız; çünkü içinde bekletecek bir metreküp su yoktur. 

İHTİYACIN 10 MİSLİ 
Bu sefaletin sonucunda ne olur?
Ölü hacmin sıfır olması ideal olandır. Ancak bir miktar ölü hacmin olmasında fayda düşünülür. Çünkü akarsuyun taşıdığı rüsubatın (tortu) depolanması için kullanılabilir. Özellikle havzada çıplak alanların, erozyonun çok olması halinde faydalı olduğu söylenebilir. Bu fayda, havzanın en yüksek yerindeki bir barajda görülebilir. Bu barajları savunanlar, rüsubatın tutulmasını öne sürerler. Ancak, fayda-maliyet karşılaştırıldığında devede kulak bile olmayacağı görülür. Ayrıca rüsubatın azaltılmasında en faydalı yol, yüzeylerin giydirilmesi, bitkilendirilmesidir.

COĞRAFYA YIRTMAK İÇİN KULLANILIYOR
Ülkemizde yapılan barajların aktif-faydalı hacimlerinin toplamı 110 milyar metreküpün üzerindedir. Bu hacim, ihtiyacın on mislidir. Buna karşılık ülkemizdeki barajların ölü hacimlerinin toplamının 150-160 milyar metreküp olduğunu tahmin edebiliyoruz. Dehşet verici bir mühendislik sefaletidir.  Bu ancak kasıtlı bir planlamayla yapılır.
Amaç coğrafya yırtmaksa, bundan daha kolay ve toplumun aklından saklanabilir yöntem bulamazsınız.

Kaynak:https://www.aydinlik.com.tr/su-ve-enerji-politikalari-3-olu-barajlar-ozgurluk-meydani-nisan-2019