Genel

Rusya ve Ukrayna Arasındaki  Kırım’a Su Verilmesi Gerilimi  Artıyor !

• 22.02.2021
• Yazar:Dursun Yıldız
• (0) Yorum
• 1383

Kırım’daki Su Sıkıntısı Artıyor. Ukrayna 2014’te Kırım Kanalı’nın  Suyunu  Kesmişti.

Dursun Yıldız

Hidropolitik Akademi Başkanı

20 Şubat 2020

Kuzey Kırım Kanalı 1961-1971 yıllarında Ukrayna’da geçerek Karadeniz’e dökülen  Dinyeper nehrinin sularının bir bölümünü Kırım yarımadasına verebilmek için inşa  edilmiştir. Saniyede 300 m3 gibi çok büyük bir debiyi geçirebilecek kapasitede inşa edilen bu kanaldan 2014 yılından bu yana su akmamaktadır.

Kuzey Kırım kanalına su  alınan Dinyeper nehri havzasının %65’i  Ukrayna toprakları içindedir. Bu nehir Rusya’dan doğar Belarus’tan geçer ve  Ukrayna’ya girer. Bu nehrin yıllık ortalama debisi 46 milyar m3 tür. Bunun 26 milyar m3 ü Belarus’tan gelmekte 20 milyar m3 ü ise Ukrayna içinde oluşmaktadır. Dinyeper nehrinin en uzun  yan kollarından biri olan Desna nehri (1180 km) ise Rusya’dan doğmaktadır.   Ukrayna Dinyeper nehri  üzerindeki su çevirme yapısı ve  Kuzey Kırım kanalı ile bu suyun bir kısmını Kırım’a vermekteydi.

Rusya’nın Kırım’ın İşgali sonrasında Ukrayna Suyu kesti

Kuzey Kırım Kanalı Kırım yarımadasını boydan boya katederek Kırım için çok önemli bir su iletim hattı işlevini de görmekteydi. Tarımsal üretim bu kanaldan alınan su ile geliştirilmiş olup ayrıca  Kırım yarımadasının içme ve kullanma suyunun %85’i bu kanaldan temin edilmekteydi.   Yarımadadaki 23 rezervuarda  toplanan diğer su kaynakları ise tarım ve küçük sanayi için kullanılmaktaydı. 2014 yılından bu yana  403 km lik Kuzey Kırım kanalından gelen su Ukrayna tarafından kesilince  yarımadada su sıkıntısı başladı. 2017 ve 2020 yıllarının aşırı kurak geçmesi bu sıkıntının daha da artmasına neden olmuştur.

Rusya  Kırım yarımadasına  ilave su temini için öncelikle  kuyular açarak yeraltısuyunu çıkartmaya çalışmıştır. Bu yeni kuyulardan önce günde 20 000 m3 su çekildiği açıklanmış ve daha sonra bu suyun günde 55 000 m3’e çıkartılacağı belirtilmiştir. Ancak bunun ihtiyaç duyulan su miktarının sadece altıda biri olacağı ileri sürülmektedir. Bu nedenle yeraltısularının daha fazla çekilmesi Kırım için uygulanabilen en hızlı çözüm gibi görünüyor. Ancak   kıyı akiferlerinde  yeraltısuyunun yağışlarla beslenme miktarından  daha fazla çekim yapılmış ve  deniz suyu karışarak su kalitesi bozulmaya başlamıştır. Bu tuzlanmış suyun uzun süre kullanılması toprak kalitesini de bozacaktır. Bu durumun 1960 lı yıllarda Kırım’da yaşandığı ve Kuzey Kırım Kanalı’nın yapılmasından sonra toprağın yeniden verimli hale gelmesinin 10-15 yıl aldığı bilinmektedir.

Doğu Kırım’daki tarım topraklarında tuzlanma

Özellikle Doğu Kırım’da toprağın tuzlanması ve ekolojik dengenin bozulması uydu fotoğrafları ile de tespit edilmiştir. Özellikle kıyı akiferlerinden aşırı yeraltısuyu çekimi deniz suyu girişimini arttırıp tarım topraklarının bozulmasını hızlandıracaktır. Toprağın rehabilitasyonu ise uygulanacak olan yöntemlere göre 15-20 yıl alabilir.  Kırım’da nüfus artışı ile birlikte tarımsal üretim de artmıştır.1950 de 1,1 milyon olan Kırım’ın nüfusu Kuzey Kırım Kanalı’nın açılmasının da etkisiyle artarak 2014 yılında 2,4 milyon’a ulaşmıştır. Bu nüfus Kırım’ın  işgalinden sonra  Rusya tarafından buraya  yerleştirilmiş ve yerleştirilecek olanlarla  artmaktadır. Bu nedenle artan tarımsal su ihtiyacının karşılanabilmesi için sürdürülebilir çözümlere ihtiyaç bulunmaktadır.

Kırım’da 130 000 hektar  tarım  arazisi  bulunmakta olup  su sıkıntısı nedeniyle 2017 yılında bunun sadece  14 000 hektarı sulanabilmiştir.Kuzey Kırım kanalından gelen suyun %70’i tarımsal sulama için kullanılmaktaydı. Bu suyun kesilmesi ile ortaya çıkan  tarımsal sulama ihtiyacı kısmi olarak açılacak yeni kuyulardan sağlanabilir. Ancak bu kuyuların aşırı çekim yapılmadan  tarımsal su ihtiyacını tamamen karşılayabilmesi zor görünmektedir. Şimdiye kadar aşırı çekimler nedeniyle 200 kuyunun suyunun tuzlandığı belirtilmektedir.  Bunun için Rusya Ukrayna’da yeni su kaynağı arayışına girmiştir.

Rusya Kırım’da yeni su kaynakları arıyor

İçme kullanma suyu için  Rusya  bazı nehirler üzerinde yeni barajlar inşa etme ve mevcut barajları rehabilite etme çalışmalarına başladı. Bunun için 390 milyon $ ayırdığını açıkladı. Ayrıca 2020 nin Mart ayında Rus yetkililer tarafından Kırım’da  su arıtma ve deniz suyu arıtma tesisleri için 45 milyon $ ayırıldığı ve inşaatın başlayacağı  belirtildi. Rusya tarafından  Don ve Kuban nehirlerinden Kırım’a havzalararası su transferi ile su aktarımı projelerinden de söz ediliyor. Ancak bu projelerin kısa zamanda ve kolayca gerçekleşmesinin önünde ekonomik ve politik bazı sorunların olduğu  söylenebilir.

Kırım’da yeni kaynakların geliştirilmesinin yanısıra mevcut suyun en verimli şekilde kullanılması  zorunlu hale gelmiştir. Yeni kaynaklar için arıtılmış atık suların tarımda kullanımı,Deniz suyunun arıtılarak kullanılması ,Tarımsal sulama için yağmur hasadı yapılması   ve kentlerde %40’a varan su kayıp ve kaçaklarının azaltılması gibi alternatifler değerlendirilebilir. Ancak bunların yanısıra iklim değişikliği ve kuraklık gibi etkiler de dikkate alınarak tüm sektörlerde su kullanım verimliliğinin arttırılması  gereklidir.

Kuzey Kırım Kanalından Yeniden Su verilme İhtimali var mı ?

Bu kanal 1961-1971 yıllarında inşa edilmiş olup yıpranması nedeniyle kanalda su kaybı yaşanmaktadır. Ayrıca kanala su basan pompa istasyonları da çok eskimiştir. Bu nedenle kanalın bakım ve onarımının  yapılması  ve pompa istasyonlarının yenilenmesi ihtiyacı vardır. Kanal 6 yıldır işletme dışı olması nedeniyle bakım ve onarım için bütçe ayrılmamıştır.

Ukrayna’lı yetkililer zaman zaman yaptıkları açıklamalarda Kırım İşgali kalkmadıkça bu kanaldan su verilmeyeceğini ifade ediyorlar. Ayrıca suyun verilmesinin önünde  politik kararların yanısıra fiziki engeller de bulunmaktadır.

Ukrayna’nın inşa etmekte olduğu su kontrol yapısı

Ukrayna Kırım Sınırında Kanal’ın Üzerine Bir Su Kontrol Yapısı inşa Ediyor

2014 yılında su kesildikten sonra Ukrayna Kırım sınırında bir su çevirme yapısı inşaatına başlamıştır. Ancak bu yapı finansman sıkıntısı nedeniyle beş yıldır ilerleyememektedir. Yetkililer bu su çevirme yapısının bitirilmesi için 1,2 milyon dolarlık finansman ihtiyacı olduğunu belirtmektedir.

Halen suyun kesildiği yerden Kırım sınırına kadar olan bölgeye mevcut kanalla su iletmek için inşaatına başlanan  bu yapı  tamamlanmadan Kanaldan Kırım’a yeniden su verilmesi mümkün olmayacaktır. Bu su kontrol yapısı tamamlandıktan sonra da Kırıma verilecek su miktarı buradan kontrol edilebilecektir.  Bu teknik ve hidro politik nedenlerle suyun tekrar Kuzey Kırım kanalından  akmasının yakın gelecekte zor olduğu görülmektedir.

Konunun sınıraşan sular boyutu var mı ?

Kuzey Kırım kanalına su  alınan Dinyeper nehri havzasının %65’i  Ukrayna toprakları içindedir. Bu nehir Rusya’dan doğar Belarus’tan geçer ve  Ukrayna’ya girer. Bu nehrin yıllık ortalama debisi 46 milyar m3 tür. Bunun 26 milyar m3 ü Belarus’tan gelmekte 20 milyar m3 ü ise ülke içinde oluşmaktadır. Dinyeper nehrinin en uzun  yan kollarından biri olan Desna nehri (1180 km) ise Rusya’dan doğmaktadır.   Dinyeper nehri  üzerinde yapılmış olan su çevirme yapısıyla   bu suyun bir kısmı Kuzey Kırım kanalı ile Kırım’a verilmekteydi.

Rusya hem Dinyeper nehri ana kolunun hem de en uzun yan kolu olan Desna ‘nın   kendi topraklarından doğuyor olması nedeniyle uzun dönemde bu konuyu bu açıdan ele alabilir.

Uluslararası su hukuku’nda  yukarı kıyıdaş bir ülke tarafından işgal edilen bir toprağa kendi topraklarından doğan sınıraşan bir suyun bir bölümünün  bırakılması hakkı  gibi bir konu ele alınmamıştır. Ancak Kırım’daki su krizinin derinleşmesi ve Kuzey Kırım Kanalından suyun verilmeyeceğinin anlaşılması üzerine Rusya’nın kendi topraklarından doğan sular  üzerinden bazı radikal stratejiler geliştirmesi sürpriz olmayacaktır.