"Temiz Suya Ulaşım"(access to safe water) Ne Demek ?

14.03.2020
Yazar:Dursun Yıldız
(0) Yorum
2863

Dursun YILDIZ

Su Politikaları Uzmanı

dursun.yildiz@gmail.com

30 Mart 2015

Birçok uluslararası yayında suya ulaşamayan insan sayısı artıyor şeklinde açıklamalar yer almaktadır.Bu sayının dünyada 2 milyar kişinin üzerinde olduğu belirtilmektedir. Ancak uluslararası alanda hala sağlıklı suya ulaşımın tanımı konusunda bir görüşbirliği yoktur!

Aslında temiz suya ulaşım (access to safe water) , genel olarak: barındığı yerde veya buraya uygun bir mesafede yeterli miktarda temiz içme suyuna ulaşabilen insanların genel nüfus içindeki oranı olarak kabul edilmektedir. Ancak bu tanımda da “uygun mesafe” yeterli miktarda” “nüfus içindeki oran” gibi standartlaştırılması gereken kavramlar bulunmaktadır. Bunun yanısıra temiz suya ulaşımın teknik olarak sürdürülebilir olup olmadığı ,suyun bulunmasının sürekli temiz olduğu anlamına gelmediği , su kalitesini kontrol edecek bir kurumsal yapının bulunup bulunmadığı vb. gibi kavramların da tanım içinde yer alması uygun olacaktır.

En çok kullanılan tanım Birleşmiş Milletler Kalkınma Programındaki tanım (UNDP), olup temiz suya ulaşım konusunda dikkate alınması gereken unsurları şöyle açıklar(2);

Çeşme suyu kullanan nüfusun toplam nüfusa oranı,
İçme suyunun sağlandığı tesisler: ev çeşmesi,halk çeşmesi sayısı ,pompajlı kuyular ,kirlilikten korunmuş kuyu,dereler ve
Bölgede yağmursuyu miktarı(3)

Dünya Bankası ise yerleşim alanlarına göre suya ulaşma konusunda bazı kavramlar geliştirmiştir. Bunlar;

Şehirde güvenilir su kaynağı tüketiciye 200 m den daha uzak olmamalıdır.
Kırsal kesimde ise hane halkının suya ulaşmak için günün önemli bir bölümünü harcamayacak mesafede olmalıdır(4).

Dünya Sağlık Örgütü tarafından kişi başına günde en düşük tüketim miktarı 20 lt olarak belirlenmiştir. Ancak bir çeşmeden faydalanacak uygun nüfusun ne olması gerektiği ve insanların günün ne kadarını su temini için harcaması gerektiği konusunda genel bir görüş birliği yoktur.

Ülkeler Kendi Kavramlarını Oluşturdu

Global Water Supply and Sanitation Assessment 2000 Report(5) da WHO, UNICEF, ve Water Supply and Sanitation Collaborative Council’ün raporlarında da temiz suya ulaşımın tanımı konusunda net bir açıklama yer almamaktadır.

Bu nedenle bazı ülkeler UNDP ve Dünya Bankası tarafından kullanılan bu tanımları kendi toplumuna uygulamak üzere düzenlemiştir(6). Bu ülkeler Suya Erişim Mesafesi,Suya Erişim Zamanı ve Su Kalitesi gibi üç faktörü dikkate alarak suya ulaşımı tanımlamaya çalışmıştır(7).

1996 yılında 45 ülke nin temiz suya ulaşımını nasıl ele aldıkları WHO ve UNICEF tarafından incelenmiştir. Bu inceleme sonunda temiz suya ulaşım konusunda 42 ülke’nin mesafeye dayalı yaklaşımı 38 ülke’nin su kalitesine dayalı yaklaşımı 2 ülke’nin de zamana dayalı yaklaşımı kullandığı görülmüştür.

Bu çalışma 37 ülkenin de suya ulaşım konusunda bu üç faktörü de kullandığını ortaya koymuştur.(Şekil 1)

Uluslararası tanım yokken tespitler sağlıklı olmaz!

Bu durum temiz suya ulaşım konusunda uluslararası bir standarta dayalı net bir tanımın bulunmadığını ortaya koymaktadır. Ancak bunun olmayışı dünyada milyonlarca kişinin temiz içme suyuna ulaşamadığı gerçeğini ortadan kaldırmaz.Fakat bu standarda ulaşılması sorunun daha gerçekçi bir şekilde takip edilmesini ve ülkeler arasında bu konuda anlamlı karşılaştırmalar yapılmasına olanak tanır.Bu konu zaman zaman diğer bazı su uzmanları tarafından da dile getirilmektedir(9). Örneğin Su Yoksulluk İndeksi (Water Poverty Index) su kaynağı, suya ulaşım, suyun kullanımı, kurumsal yapı ve çevre gibi (5) bileşeni kapsamakta su sektörünün değerlendirilmesi ve ülkeler arasında kıyaslama yapılması için kullanılmaktadır. Bu beş bileşen arasında “temiz suya ulaşma” mevcut durumu en fazla temsil eden ve su yoksulluk indeksinde anahtar rol oynayan bir bileşendir.Ancak suya ulaşma konusunda standart bir tanımın olmayışı bu indeksin geçerliliğini ve güvenilirliğinin sorgulanmasına neden olmaktadır.

Tüm bu nedenlerle uluslararası geçerliliği olan tanımlar yapılmadan temiz suya ulaşımın tartışılmasından çok anlamlı sonuçlar elde edilemez. Bu nedenle önce uluslararası geçerliliği olan tanımlar için çalışmalar yapılmalıdır.

Kaynaklar

[2] Hirotsugu Aiga, Takusei Umenai “Standardisation of the definition of access to safe water” http://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(03)13703-8/fulltext

[3] United Nations Development Programme. In: Human development report. New York: Oxford University Press, 2002: 268.

[4] World Bank. World Development Report 1997. In: . New York: Oxford University Press, 1997: 254.

[5] WHO, UNICEF, Water Supply and Sanitation Collaborative Council. Global water supply and sanitation assessment 2000 report. In: . Geneva: WHO, 2000: 4-5.

[6] http://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(03)13703-8/fulltext

[7] WHO. Water supply and sanitation sector monitoring report. In: . Geneva: World Health Organization, 1996: 13-14.

[8] WHO, UNICEF, Water Supply and Sanitation Collaborative Council. Global water supply and sanitation assessment 2000 report. In: . Geneva: WHO, 2000: 4-5.

[9] Hirotsugu Aiga, Takusei Umenai “Standardisation of the definition of access to safe water” http://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(03)13703-8/fulltext