NASIL BİR KOOPERATİFÇİLİK EYLEMİ ?- Prof.Dr. Ayhan ÇIKIN

30.10.2016
Yazar:
(0) Yorum
862

“Türkiye’de Kooperatifçiliği Geliştirme Projesi” adı altında 10 yıl kadar önce bir taslak hazırlamış ve “Nasıl Bir Kooperatifçilik Eylemi ?” adı ile yayınlamıştım Bu taslak yazımı, paylaşmak istiyorum. (http://www.elelebizbize.com/t.ayhancikin/detay.php?id=146 SAPTAMALAR

Son onlu yıllarda kapitalist ekonomi uygulamalarının seçeneksiz kaldığı, özellikle SSCB’nin dağılmasından sonra, görüşü yaygınlaşmış, kooperatifçiliğin de devrini tamamladığı savı gündeme getirilmiştir. Ancak gözlemlenen olgular, insanların büyük çoğunluğunun elinden alınmaya çalışılan sosyal güvenceleri, fakirliğin giderek artması, gelir dağılımındaki aşırı bozulmalar,vb.. yeni tartışmalara ve yeni arayışlara yol açmıştır. Çekirdeğini kooperatiflerin oluşturduğu “sosyal ekonomi” ya da “dayanışma ekonomisi” kavramları yeniden yorumlanmakta ve uygulama koşulları tartışılmaktadır.
Dünyanın her yanında kooperatif uygulamalar bakımından özel durumlar gözlemlenmektedir. Her kooperatif uygulama, ortak bir proje düzenlemek ve gerçekleştirmek için organize olan insanların eşsiz bir öyküsünü anlatmaktadır. Kooperatif yapmak, genellikle ortak yaratıcılığın harekete geçirilmesi demektir.
Toplumun ortaklaşa değerlerinden esinlenerek oluşturulan kooperatif organizasyonlar, her topluma göre farklı realiteler yaşarlar. Ancak son onlu yıllarda kooperatiflerde bir “kötüleşme” (banalisation) yaşandığı da görmemezlikten gelinemez.
Farklı kooperatiflerin ortakları arasındaki ilişkilerin nicelik ve nitelik bakımından farklılıklar bulunduğu da bir gerçektir. Örneğin, tüketim ve kredi kooperatiflerinin ortakları bir “müşteri” özelliği taşırken, tarımsal kooperatiflerin ortakları, karşılıklı bir “kooperatif-ortak ilişkileri yükümlülüğü”; işçi üretim kooperatiflerinin ortakları da bizzat “emeği değerlendirme” özelliği taşırlar.
Bununla beraber son 200 yıldır, Dünyada başarılı kooperatif uygulamaları görülmektedir. Ayrıca kooperatifler, ulusal düzeyde olduğu gibi uluslar arası düzeyde de ICA bünyesinde örgütlenmişler; 1 milyarı aşan ortak sayısı ile dünya nüfusunun yarısından fazlasının geçimine katkıda bulunmaktadırlar.
Ayrıntılı bir şekilde incelendiğinde, dünyada mal ve hizmet üreten işletme tiplerinde “kapitalist işletmecilik” tipi egemen değildir. Egemen girişim tipi, aileye ait emeği, sermayeyi,vb.. değerlendiren işletme tipleridir. Oysa ekonomi eğitim programları, hükümetlerin izlediği ekonomi politikaları “karlılık” esası üzerinde üretim yapan işletmelere göre odaklandırılmıştır. Önemli olan hakim olan milyonlarca insanın işgücünü ve elinde bulunan öteki ekonomi kaynaklarını harekete geçirebilecek ek bilgiler ve politikalar üreterek devreye sokmaktır.
Dünya düzeyinde kooperatifler çok uluslu şirketlerden daha fazla (250 milyonu aşkın) insan istihdam etmektedir. Avrupa’da kooperatiflerin istihdama katkısı 5 milyon civarındadır. Bir çok sektörde kooperatifler piyasanın önemli bir kısmını denetleyebilmektedirler : örneğin, kooperatifler, tarımsal pazarın Hollanda’da % 83’ünü, Finlandiya’da % 79’unu; kredi piyasasının Fransa’da % 50’sini, Finlandiya’da % 35’ini ; tüketim malları piyasasının Finlandiya’da % 35’ini, Norveç’te % 25’ni ; sağlık hizmetleri piyasasının İspanya’da % 21’ni, Belçika’da % 19’unu denetlemektedirler.
Dünya ölçeğinde en yaygın kooperatif tipleri tarım ve kredi kooperatifleridir. Dünya tarımsal kooperatif üyelerinin % 83’ü Asya ülkelerinde bulunmasına karşılık, Dünya tarımsal kooperatiflerin iş hacminin % 42’sini Avrupalı tarım kooperatifleri gerçekleştirmektedir. Dünyadaki kooperatif bankaların üye sayılarının % 51,4’ü Asya, % 30’u Amerika ülkelerinde olmasına karşın, Avrupa kooperatif bankaları , kooperatif banka aktiflerinin % 46,7’sini denetlemektedirler.
Son onlu yıllarda dünyanın her köşesinde binlerce kooperatif ve benzeri kuruluşların sayısının giderek arttığı, insanların mal ve hizmet üretiminde ve temininde bu kuruluşlara büyük umut bağladığı gözlemlenmiştir. Ayrıca “sosyal devlet” anlayışının giderek zayıflaması karşısında, kamu sosyal güvenlik kuruluşların yerine kooperatif ve benzeri kurumların alması konusu ciddi tartışmalara konu olmaktadır. Bunun iki açıdan önem kazandığı gündeme taşınmaktadır :

- Bireyi geliştirmenin yanında yerel ve bölgesel kalkınmayı gerçekleştirmek; - Demokratik kuralları ve ilkeleri ekonomiye ve topluma tam anlamıyla yaymak. KOOPERATİFÇİLİĞİ GELİŞTİRMEK İÇİN HANGİ EYLEMLER YAPILABİLİR ?

Kooperatifçilik sektörünün kapsamını topluma iyi anlatmak :

- Öncelikle toplumun her kesimine kooperatifi ve kooperatiflerde rol alabilecek kimselerin/kesimlerin niteliklerini ve nedenlerini anlatacak örgün ve yaygın kooperatif eğitimi eylemleri; - Ekonomide kooperatiflerin yerini ve önemini, ülkeden ve dünyadan örneklerle anlatacak eylemler; - Bir girişim tipi olarak kooperatif işletmelerini araştıran, inceleyen, onları piyasa mekanizması içinde çalışma koşullarını ortaya koyan eylemler; - Farklı deneyimleri örnekleyerek kooperatif kimliğini belirleyen ve geliştiren eylemler; - Ulusal kooperatif istatistiklerini toplama ve geliştirme eylemleri; - Kooperatif eğitimini ve formasyonunu geliştirme eylemleri.

Kooperatifçilik ve sosyal girişimlere uygun yeni hukuki biçimleri arama eylemleri :

- Ülkede ve dünyada kooperatif ve benzeri kuruluşları ve yasal dayanaklarını araştırma ve geliştirme eylemleri. - 3. 1995’de ICA tarafından yeniden gözden geçirilmiş kooperatif tanım ve ilkelerini; ILO’nun bu ilkelerin uygulanması konusunda aldığı 193 nolu Tavsiye kararını; AP’nun 2002’de kabul ettiği Avrupa Kooperatif Şirketi statüsünü ve yine AB Komisyonunun 2004’de yayınladığı AB’de Kooperatifleri Geliştirme raporunu, AB2020 Strateji belgesini, Cooperative Europe”’un “Avrupa için Kooperatifler : Birlikte ileriye gitmek” (Co-operatives for Europe : Moving forward together)adlı kooperatif çözümlerle ilgili politik belgesini (2012) dikkate alarak ulusal kooperatifçilik mevzuatının yeniden düzenlenmesine ilişkin eylemler.

2012’den bu yana üç kez gerçekleştirilen Uluslararası Kooperatifler Zirve’lerinde sunulan, kooperatifçilik açısından önemli bir bilgi- belge kaynağı olan bilimsel bildirilerin Türkçe’ye kazandırılması eylemleri;
Özellikle gelişmiş ülkelerde bir kamu hizmeti - özellikle gıda üretiminde- gözüyle bakılan tarım- gıda kesiminde kooperatifçiliğin temel alınmasını sağlayacak eylemler.

Ekonomik açıdan kooperatif girişimler, geleneksel işletmeler üzerine oturtulmuş ve onları piyasa koşullarında varlığını sürdürebilme olanağı yaratan, yeni ve çağdaş bir işletmecilik vizyonudur. Ayrıca kooperatifler istihdam yaratıcı özellikleriyle insanı ekonomiden dışlamayan, doğayı ve çevreyi koruyucu projeleri sürdürülebilir kalkınmanın en önemli aktörleridir. Kooperatifçi selamlarımla Prof. Dr. Ayhan ÇIKIN